«ОТХК» БК» ЖШС-да қоршаған ортаны қорғау адам өмірінің қолайлы және қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз етуге бағытталған қажетті шараларды сақтаудан тұрады. Өндірістегі қоршаған ортаның маңызды факторлары-атмосфералық ауа, су, топырақ. Қоршаған ортаны қорғау кәсіпорын қызметінің нәтижелерінің табиғат пен адамдардың денсаулығына тікелей және жанама түрінде теріс әсерін болдырмау мақсатында табиғи ресурстарды сақтау мен қалпына келтіруді көздейді.

Кәсіпорынның қоршаған ортаны қорғау саласындағы қызметі Экологиялық Кодекстің талаптары және ҚР заңнамасының талаптарын сақтау негізінде жүзеге асырылады.

Экологиялық менеджмент

Серіктестіктің өндірістік қызметіндегі негізгі басымдығы - қоршаған ортаға теріс әсерді азайту және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі шаралар кешенін әзірлеу болып табылады. 2020 жылдан бастап Серіктестікте қолданыстағы еңбекті қорғау, өнеркәсіптік және радиациялық қауіпсіздік, қоршаған ортаны қорғау жүйесін алдыңғы қатарлы халықаралық салалық практикалар мен стандарттарға сәйкес келтіру үшін негізгі іс-шараларды айқындайтын «ОТХК» БК» ЖШС ESAP Жол картасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар Жоспары әзірленуде. «ОТХК» БК» ЖШС ESAP Жол картасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар Жоспары корпоративтік сала, су, топырақ және ауа, экологияны (өсімдіктер, жабайы жануарлар, көшпелі мал шаруашылығы), әлеуметтік саланы мониторингін жүзеге асыру және мүдделі тараптармен өзара әрекеттесу, қалдықтарды басқару (жою және кәдеге жарату), кәсіпорынның өмірлік циклін аяқтауды  (жабу/жою) жоспарлау бөлімдерін қамтиды.

Өндірістік объектілерде қоршаған ортаны өндірістік экологиялық бақылауды орындау «ОТХК» БК» ЖШС-ның 2022-2024 жылдарға арналған бекітілген экологиялық мониторинг Бағдарламасы негізінде жүзеге асырылады. Экологиялық мониторинг объектінің динамикадағы қоршаған ортаның жай-күйіне әсерін бағалауға және теріс әсер еткен жағдайда іс-шаралар кешенін әзірлеуге мүмкіндік береді.

«ОТХК» БК» ЖШС экологиялық бақылау бағдарламасы мынадай параметрлерді қамтиды:

- атмосфералық ауаны бақылау;

- су ресурстарының мониторингі;

- топырақ, жер ресурстарының мониторингі;

- өндіріс қалдықтарды.

Серіктестік халықаралық органда сертификаттаудан сәтті өтті және халықаралық стандарттарына ISO 14001: 2015 Экологиялық менеджмент жүйесі, ISO 50001-2012 Энергоменеджмент жүйесі сәйкестік сертификатына ие. Серіктестікте экологиялық аспектілерді сәйкестендіру, саралау және экологиялық менеджмент жүйесін одан әрі жоспарлауды қамтамасыз ету мақсатында экологиялық аспектілерді анықтау және бағалау рәсімі қолданылады.

Серіктестікте экологиялық тәуекелдерді басқару тәуекел санаттары бойынша әзірленген және белгіленген басымдықтарға сәйкес жүргізіледі. Тәуекелдердің алдын алу және азайту үшін өндірістік алаңдарда экологиялық заңнаманы сақтауға және ықтимал сәйкессіздіктердің себептерін анықтауға бағытталған тәуекелдерді мониторинг жасау және талдау бойынша іс-шаралар тұрақты негізде жүргізіледі, құбырлардың тұмшаланғандығы жүйелі тексеру жүзеге асырылады, желдету жүйелерін техникалық тексеру, шағын қазандықтарға уақтылы сервистік қызмет көрсету жүргізіледі, сарқынды суларды тазартудың технологиялық процесіне және биологиялық тазартудан кейінгі ағынды сулардың сапасын бақылауға ерекше бақылау жүргізіледі.

ҚОҚ және РҚ мәселелері бойынша ішкі өндірістік бақылау және әдістемелік басшылық бөлігінде жұмысты Қазақстан Республикасы заңнамасының, құрылтайшылардың шешімдері мен өкімдік құжаттарының және Серіктестіктің ішкі нормативтік құжаттарының талаптарына сәйкес өндірістік қауіпсіздік департаментінің қарамағындағы «Ақдала» және «Оңтүстік Инкай» кеніштерінің (бұдан әрі – кеніштер) өндірістік қауіпсіздік секторлары жүргізеді. Экологиялық талаптарға және радиациялық қауіпсіздікке ішкі тексерулер негізгі және қосалқы өндірістің барлық бөлімшелерін, сондай-ақ мердігер ұйымдарды қамтиды. «Оңтүстік Ыңғай» кенішінде, «Ақдала» кенішінде жаңа Экологиялық кодекстің ережелері мен талаптарын ескере отырып, қоршаған ортаға теріс әсерді азайтуға бағытталған мемлекеттік органдармен келісілген табиғатты қорғау іс-шаралары жоспарының орындалуын бақылау тұрақты негізде орындалады және жүзеге асырылады.

Қоршаған ортаға әсері

Атмосфералық ауа.

Кеніштерде уран өндіру жөніндегі өндірістік қызметті жүзеге асыру үрдісінде жерасты ұңғымалық сілтісіздендіру (ЖҰС) әдісі қолданылады,  одан әрі технологиялық ерітінділерді өңдеу мен уран тотығы шала-тотығы түріндегі дайын өнімді алу арқылы. ЖҰС әдісі уранды өндіру мен өңдеудің ең экологиялық әдісі болып табылады. Өнеркәсіптің басқа салаларымен салыстырғанда, ЖҰС әдісімен уран өндіру атмосфераға "айтарлықтай" әсер етпейді. Жерасты ұңғымалық сілтісіздендіру технологиясы тұмшаланған құбырлар арқылы технологиялық ерітінділердің қозғалысына, ластаушы заттардың атмосфераға енуіне жол бермейтін батпалы сорғыларын пайдалануға негізделген. Негізгі өндірістен қоршаған ортаға шығарындылар минималды. Шығарындылардың негізгі бөлігі қосалқы өндірістен (үй-жайларды жылыту, көлік) келеді.

Атмосфералық ауаға шығарындылар рұқсат етілген шығарындылар жобасымен реттеледі, оған мемлекеттік экологиялық сараптаманың қорытындысы алынған және қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат берілген.

Тоқсан сайын «ОТХК» БК» ЖШС өндірістік объектілерінде шығарындылардың стационарлық көздерінде өндірістік экологиялық мониторинг жүзеге асырылады, Өлшеу қорытындылары бойынша мердігер ұйым шекті жол берілетін шығарындылармен салыстырғанда нақты шығарындыларды көрсете отырып, өлшеу хаттамаларын ресімдейді.

«Оңтүстік Ыңғай» кенішінде 2022 жылы отынның жану режимдерін оңтайландыруды, қазандықтарды режимдік баптауды қамтамасыз ететін технологиялық шешімдерді енгізу бойынша іс-шаралар, компрессорларды салқындату жүйесінен жылуды іріктеу есебінен ыстық су алу үшін қолданыстағы компрессорлық және қазандықты жаңғырту жөніндегі іс-шаралар, шекті жол берілетін шығарындылар жобасына сәйкес ластаушы заттар шығарындыларының нормативтері мынадай заттар бойынша  төмендеді: азот оксиді, азот диоксиді, көміртегі, күкірт диоксиді, көміртегі оксиді. Қоршаған ортаға эмиссияларға бекітілген рұқсатқа сәйкес «Оңтүстік Ыңғай» кеніші бойынша 2022 жылы ластаушы заттар шығарындылары нормативтерінің жалпы төмендеуі 3,164059 тоннаны құрады. Бұл «Оңтүстік Ыңғай» кенішінің өндірістік қызметін жүзеге асыру кезінде атмосфералық ауаға зиянды әсер ету деңгейінің төмендеуінің көрсеткіші болып табылады.

Бекітілген кестеге сәйкес кеніштерде желдету жүйелеріне жоспарлы-алдын алу жөндеу және қызмет көрсету, сүзгілер мен қосалқы бөлшектерді уақтылы ауыстыра отырып, шағын қазандықтарға сервистік қызмет көрсету жүргізіледі.

Атмосфералық ауаға шығарындыларды азайту үшін кәсіпорынның автокөлігі уақтылы техникалық тексеруден және қызмет көрсетуден өтеді. 

Осыған ұқсас өткен жылдың нәтижелерімен салыстырмалы талдау кезінде кәсіпорын бойынша атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларының 3,09%-ға төмендеуі байқалады. Ластаушы заттар шығарындыларының азаюы шағын қазандықтардың жұмысының қысқаруына және 2023 жылы отын тұтынуға байланысты. Шағын қазандықтардың жұмысының қысқаруы аймақтағы климаттың жылынуына байланысты.

Су ресурстары

Кеніштер үшін жер асты суларын алу Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Шу-Талас бассейндік инспекциясы берген арнайы су пайдалануға рұқсаттар негізінде жүзеге асырылады. Ағынды суларды төгу мемлекеттік экологиялық сараптамадан өткен рұқсат етілген төгінділер жобаларының негізінде жүзеге асырылады, соның негізінде қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат берілді. Сондай-ақ, су сынамаларын зерттеу кезінде мониторинг ҰАК СТ 17.4-2021 «Уран кен орындарының жер және жер асты суларына ЖҰС әсерінің мониторингін ұйымдастыру жөніндегі әдістемелік нұсқаулар» стандартына сәйкес жүзеге асырылады. Тоқсан сайынғы негізде шаруашылық ауыз су ұңғымаларынан суды зерттеу жүргізіледі.

Кеніштерде пайда болған шаруашылық ағынды сулар, ағынды суларды тазартудың биологиялық станцияларына жіберіледі. Биологиялық тазарту станцияларының жұмысы тұрақты негізде бақыланады. Биологиялық тазарту станцияларының жұмыс істеу тиімділігін зерттеу және тексеру үшін тазартуға дейін және одан кейін сарқынды су сынамалары тоқсан сайын алынады. Тазартуға түсетін ағынды су бастапқы механикалық тазартудан және одан әрі биологиялық тазартудан өтеді. Тазартылған су жинауыш-тоғанға жиналады.

Сарқынды суларды тазарту тиімділігінің өткен жылғы нәтижелерімен салыстырмалы талдау кезінде ластаушы заттардың түзілуінің 13,11%-ға төмендеуі байқалады. Ластаушы заттардың түзілу көлемінің төмендеуі биологиялық тазарту станциясына жіберілетін шаруашылық-тұрмыстық сарқынды сулардың түзілуінің төмендеуімен байланысты. Биологиялық тазарту станциясында жабдықты уақтылы жөндеу және ескірген жабдықты ауыстыру. Ластаушы заттардың түзілуінің төмендеуіне кварц құмы бар ақтап тазарту сүзгілерін ауыстыру бойынша жүргізілген жұмыстар да, ГНОМ кәріз сорғылары қабылдағыш құдықтан био тазарту қондырғысына ағынды айдайтын заманауи Sulzer сорғыларына ауыстыру да әсер етті.

Жер ресурстары

Қалдықтармен жұмыс істеу 02.01.2021 жылғы №400-VI Экологиялық кодексінің, 11.07.2016 жылғы №312 «Өндіріс және тұтыну қалдықтарын есепке алу қағидаларының», 25.12.2020 жылғы №331/2020 «Өндіріс және тұтыну қалдықтарын жинауға, пайдалануға, қолдануға, залалсыздандыруға, тасымалдауға, сақтауға және көмуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптардың» негізінде жүзеге асырылады. Кеніштердің өндірістік қызметі үшін ТҚП құбырлары, батпалы сорғылары, қорғаныш қаптамалары, аммиак селитрасы, т/б құбыры, шығын өлшегіштер, манометрлер, сорғыларды басқару шкафтары түрінде материалдар сатып алынады. Жоғарыда аталған материалдарды пайдалану кезінде пайда болатын қалдықтар қауіпті емес.

Бұл материалдардың қызмет ету мерзімі, 2 жыл жұмыс істегеннен кейін істен шығуы мүмкін батпалы сорғыларын санамағанда, 5 жылдан 10 жылға дейінгі аралықта. Ішкі құжаттарға сәйкес қолданудың пайдалы мерзімі аяқталғаннан кейін материалдар қайта пайдаланылады. Сондай-ақ, материалдарды пайдалану кезінде радиоактивті қалдықтар пайда болуы мүмкін. Пайда болған радиоактивті қалдықтар мамандандырылған мердігерлік ұйыммен шарт бойынша көмуге/ кәдеге жаратуға жіберіледі.

Климаттың өзгеруі

Бүгінгі таңда экологиялық қауіпсіздік саласындағы қолданыстағы мемлекеттік саясат шеңберінде ҚР Президентінің Жарлығымен Қазақстан Республикасының көміртегі бейтараптығына қол жеткізуінің 2060 жылға дейінгі стратегиясы бекітілді. Стратегияның негізгі мақсаты 2060 жылға қарай климаттың өзгеруіне және көміртегі бейтараптығына Қазақстан экономикасының тұрақты дамуына қол жеткізу болып табылады.

Бекітілген Стратегия шеңберінде «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ-да көміртегі бейтараптығына қол жеткізу бойынша іс-шаралар жүргізілуде, өйткені «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ-ның еңбекті қорғау, қоршаған ортаны қорғау, ядролық және радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы Саясатының негізгі қағидаттары адам денсаулығының басымдығы және өндірістік қызмет нәтижесіне қатысты экологиялық қауіпсіздік болып табылады.

Осыған байланысты Серіктестікте 2023 жылдан 2030 жылға дейінгі кезеңге парниктік газдар шығарындыларын азайту жөніндегі іс-шаралар Жоспары әзірленді, кешенді экологиялық және әлеуметтік зерттеулер және қалдықтармен жұмыс істеу үрдістерін оңтайландыру бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілуде.

Экологиялық және әлеуметтік коммуникациялар

Серіктестікте мүдделі тараптармен өзара әрекеттесу үшін бас директордың бұйрығымен «Мүдделі тараптармен өзара іс-қимыл жоспары» Рәсімі және «Экологиялық ақпарат алмасу және шағымдарды қарау тетігі» Рәсімі бекітілді. Жыл сайын Серіктестіктің өндірістік объектілері "Жер сағаты" экологиялық акциясына қатысады және Дүниежүзілік қоршаған орта күніне (ДҚОК) іс-шаралар өткізеді. Іс-шаралар «ОТХК» БК» ЖШС өндірістік алаңдарында оң экологиялық мәдениетті және қызметкерлердің экологиялық проблемалар туралы хабардар болуын қалыптастыру үшін өткізіледі. ДҚОК шеңберінде мүдделі тараптармен өзара әрекеттесу бойынша іс-шаралар ұйымдастырылады. Тайконыр кентінің мектебінде 4, 5 және 6 сынып оқушыларына ағартушылық экологиялық сағат өткізілді. Оқушыларға презентациялар көрсетіліп, Дүниежүзілік қоршаған ортаны қорғау күніне орай өткізілетін акциялар туралы айтылды. Оқушылар арасында сурет байқауы да өткізілді. Ағарту сағатының барлық қатысушыларына суретшінің сыйлық жиынтықтары, тәттілер мен қол сағаттары табыс етілді. Мектепте өткізілген іс-шара 14.06.2023 жылғы аудандық "Созақ үні" газет